Deklaracje Środowiskowe Produktów EPD

OFERTA INSTYTUTU W ZAKRESIE DEKLARACJI ŚRODOWISKOWYCH 

Duża ilość skomplikowanych parametrów decydujących o zaliczeniu towarów lub usług do „ekologicznych”, napotyka na liczne trudności, zwłaszcza dla przeciętnego człowieka, niezwiązanego profesjonalnie z tematyką ochrony środowiska. Komunikat decydujący o cechach produktu powinien być prosty, czytelny i łatwy w odbiorze, ale rzetelny, wiarygodny i możliwy do zweryfikowania. Dlatego, producentom zależącym na podkreśleniu jakości ekologicznej swoich wyrobów, niezbędne są, zdefiniowane za pomocą międzynarodowych norm, etykiety i deklaracje środowiskowe. Zgodnie z definicją są to stwierdzenia określające aspekty środowiskowe wyrobu lub usługi, które mogą mieć formę oświadczenia, symbolu lub znaku graficznego na wyrobie lub naklejce na opakowaniu, w piśmiennictwie dotyczącym wyrobu, w biuletynach technicznych, w ogłoszeniu lub w reklamie.

Wspólną cechą wszystkich typów etykiet i deklaracji środowiskowych jest ich dobrowolność, klarowność, czytelność podawanych w nich informacji oraz opis jednego lub kilku aspektów środowiskowych produktów, do których odnosi się dana deklaracja.

Deklaracje środowiskowe, dla spełnienia swych funkcji, wymagają stosowania ustalonych standardów, zapewniających wiarygodność oraz jednoznaczność przekazywanych informacji. W celu prawidłowego przygotowania i komunikacji stwierdzeń środowiskowych opracowane zostały zasady i procedury przyznawania etykiety i deklaracji środowiskowych, zdefiniowane za pomocą międzynarodowych norm. Wytyczne w tym zakresie są w serii norm ISO 14000, dotyczących systemów zarządzania środowiskowego:

  • PN-EN ISO 14020 „Etykiety i deklaracje środowiskowe. Zasady ogólne”
  • PN-EN ISO 14024 „Etykiety i deklaracje środowiskowe. Etykietowanie środowiskowe I typu. Zasady i procedury”
  • PN-EN ISO 14021 „Etykiety i deklaracje środowiskowe. Własne stwierdzenia środowiskowe (Etykietowanie środowiskowe II typu)
  • PN ISO 14025 „Etykiety i deklaracje środowiskowe. Deklaracje środowiskowe III typu. Zasady i procedury”.

Wszystkie trzy typy etykiet i deklaracji środowiskowych mają pewne cechy wspólne, decydujące o ich przydatności do przekazywania informacji pomiędzy uczestnikami rynku. Dotyczy to przede wszystkim ich dobrowolności, dokładności i weryfikalności, ale także nie mogą wprowadzać w błąd, poprzez sugerowanie innych niż w rzeczywistości parametrów produktu. Podstawą dołączenia do wyrobu etykiety lub deklaracji muszą być dane uzyskane uznanymi i szeroko stosowanymi metodami, uzasadnionymi naukowo (wskazane, aby były to metody opisane w normach lub ustandaryzowane w inny sposób), cechującymi się odpowiednią dokładnością. Otrzymane przy ich pomocy wyniki powinny być odtwarzalne, a wszystkie zainteresowane strony powinny mieć dostęp do informacji związanych z ich oceną procedurami, metodami i kryteriami. Wymagane jest jednocześnie, aby nie opóźniały one innowacji w danej grupie wyrobów, zwłaszcza tych korzystnie wpływających na jakość środowiska. W miarę możliwości kryteria stosowane dla wyrobów powinny odnosić się do efektywności ich oddziaływania, a nie stosowanych rozwiązań technicznych.

Każda deklaracja środowiskowa powinna zawierać informacje o okresie ważności, co ma na celu zapewnienie ciągłego doskonalenia produktów oraz uwzględnienie zmieniających się warunków rynkowych i postępu technologicznego. Mogą one doprowadzić do tego, że warunki określone w programie etykietowania spełni większość produktów znajdujących się na rynku, z pominięciem tych wyróżniających się pod względem jakości środowiskowej. Ważność deklaracji wiąże się również z ważnością kryteriów ustalonych do jej wydania. Po upływie określonego terminu zarówno deklaracja, jak i procedury oraz kryteria przyjęte do jej przygotowania powinny zostać poddane weryfikacji i ewentualnej modyfikacji.

W tabeli przedstawiono różnice pomiędzy poszczególnymi deklaracjami

DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE I TYPU

Deklaracje te opracowywane są przez stronę trzecią, niezwiązaną z producentami, dystrybutorami oraz konsumentami produktów danej kategorii, o dużej wiarygodności (np. jednostka badawcza). Projektuje ona etykiety oraz ustala kryteria, które musi spełniać wyrób, aby mógł być oznakowany. Podstawowym warunkiem kryteriów musi być zgodność wyrobu z obowiązującymi przepisami środowiskowymi i innymi, jeżeli jego dotyczą. Inne kryteria powinny umożliwić potwierdzenie przewagi wyrobu nad innymi, uwzględniając cały cykl jego życia. Takie postępowanie jest konieczne, aby uniknąć błędów w przyznawaniu etykiet produktom posiadającym  bardzo dobre parametry środowiskowe, ale tylko na pewnym etapie cyklu życia, uzyskane kosztem zwiększenia innych oddziaływań. Instytucja przyznająca etykiety musi weryfikować zgodność parametrów środowiskowych wyrobów z wymaganymi kryteriami, natomiast program etykietowania musi cechować się przejrzystością na etapie opracowania, ale i funkcjonowania. Od programów etykietowania I typu wymagana jest dostępność, czyli uzyskanie prawa do oznakowania powinni mieć wszyscy wnioskujący, których wyroby spełniają określone kryteria i wymagania formalne programu. Przykładem omawianej etykiety środowiskowej jest europejski znak Eco-flower (rozporządzenie parlamentu Europejskiego i Rady Nr 66/2010 z 25 listopada 2009 r. w sprawie oznakowania ekologicznego UE)

DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE II TYPU

Etykiety środowiskowe II typu, zgodnie z normami serii ISO 14021, mają zastosowanie, gdy dany producent wyraża chęć zadeklarowania specjalnych cechy swoich wyrobów, dotyczących np. zdolności do biodegradacji lub do ponownego przetworzenia itp. Są to więc środowiskowe stwierdzenia dobrowolne, przygotowywane przez producentów oraz innych uczestników rynku, nie podlegające certyfikacji przez trzecią niezależną stronę. Normy w zakresie tego typu stwierdzeń środowiskowych określają wytyczne informujące m.in. o tym, iż deklaracje nie powinny zawierać nieprecyzyjnych stwierdzeń sugerujących posiadanie przez produkt pozytywnych cech środowiskowych (np. przyjazny dla środowiska), a odnoszących się do konkretnego aspektu lub cechy środowiskowej danego wyrobu, charakteryzującej go, jako bardziej ekologiczny w porównaniu do wyrobów konkurencyjnych.

Pomimo, iż producent nie jest zobowiązany do weryfikacji przygotowanej deklaracji przez niezależną stronę trzecią, to normy serii ISO 14021 wymagają, aby zamieszczone w niej informacje można było zweryfikować pod kątem ich wiarygodności przy pomocy uznanej metody badawczej (najlepiej znormalizowanej). Metodą taką może być np. ocena cyklu życia LCA (Life Cycle Assessment).

Stwierdzenia środowiskowe, opracowywane zgodnie z normą SIO14021, mogą mieć formę tekstu lub znaku graficznego, którego wybór i opracowanie należy do przygotowującego deklarację. Określone w deklaracji informacje powinny być jasne i zrozumiałe, bez stwierdzeń nieprecyzyjnych, niemożliwych do zweryfikowania (informacje powinny zawierać opis metod i danych, które służyły do jej przygotowania takiej deklaracji). Opracowane znaki graficzne muszą różnić się od dostępnych i komercyjnie wykorzystywanych np. do deklaracji środowiskowych I typu.

Znakiem szczególnym jest tzw. „pętla Mobiusa”, który wg normy może być używany tylko do ilustrowania stwierdzeń o zawartości w wyrobie materiału z recyklingu lub o jego przydatności do recyklingu.

DEKLARACJE ŚRODOWISKOWE III TYPU

Deklaracje środowiskowe III typu, zgodnie z normą PN ISO 14025, zawierają dane ilościowe dotyczące oddziaływania na środowisko danego wyrobu, z uwzględnieniem jego pełnego cyklu życia. Dane te opracowane są na bazie wyników badań prowadzonych zgodnie z procedurami określonymi w normach serii ISO 14040, dotyczącymi analiz LCA (Life Cycle Assesment). Określenie cykl życia zgodnie z wytycznymi norm ISO z grupy 14040, definiowane jest jako „kolejne i powiązane ze sobą etapy systemu wyrobu[1], od pozyskania lub wytworzenia surowca z zasobów naturalnych do ostatecznej likwidacji”. W praktyce oznacza to, że w odróżnieniu od etykiet energetycznych stosowanych np. dla urządzeń AGD i źródeł światła, deklaracja środowiskowa III typu odnosi się do całego cyklu życia produktów (lub przynajmniej do najważniejszych jego etapów), a nie tylko jednego aspektu jak energochłonność w fazie użytkowania. Tak więc uwzględnia nie tylko etap produkcji, czy użytkowania, ale wszystkie procesy zachodzące w łańcuchu dostaw oraz w etapach poprodukcyjnych. Oznacza to konieczność pozyskiwania informacji również od dostawców. Dodatkowo w zakres analizy wchodzą także informacje związane z dystrybucją, konsumpcją/eksploatacją oraz końcowym zagospodarowaniem odpadów. Deklaracje te zawierają więc znacznie więcej danych środowiskowych niż typowe etykiety środowiskowe, w tym deklaracje I i II typu.

Deklaracje środowiskowe III typu są deklaracjami dobrowolnymi producenta, wymagającymi weryfikacji przez niezależną trzecią stronę, w celu zapewnienia wiarygodności oraz spójności z wymaganiami normy ISO. W związku z tym, iż bazują one na analizie LCA (Life Cycle Assesment) informacje dotyczące oddziaływanie przedstawione są dla wielu aspektów środowiskowych.

Deklaracje te są wykorzystywane głównie w relacji business to business, na różnym poziomie łańcucha dostaw. Decydują one często o wyborze danego produktu, będącego półproduktem lub komponentem innego systemu wyrobu/procesu produkcyjnego. Producenci mogą wymagać od swoich dostawców (półproduktów/komponentów) posiadania takich deklaracji, gdyż oddziaływanie na środowisko tych wyrobów będzie miało wpływ, na oddziaływanie wyrobu końcowego.

PROCEDURY PRZYGOTOWANIA DEKLARACJI ŚRODOWISKOWYCH III TYPU

Norma ISO 14025:2006 przedstawia zasady i wymagania odnoszące się do przygotowania deklaracji środowiskowych III typu (EPD Environmental Product Declaration). Ponadto dla danych kategorii produktowych, w ramach istniejących systemów EDP, określone zostały tzw. Product Category Rules (PCR). Przykładem tego typu systemu jest The International EPD® System (http://www.environdec.com/), będący globalnym programem deklaracji środowiskowych bazującym na normach ISO 14025 i EN 15804. PCR, zgodnie z normą ISO 14025:2006, obejmują zestawy konkretnych zasad, wytycznych i wymogów, które umożliwiają opracowanie deklaracji środowiskowych III typu dla danej kategorii produktu (tj. towarów lub usług zapewniających równoważne funkcje). Deklaracje te stanowią ilościowe twierdzenia o aspektach środowiskowych[2], oparte na ocenie cyklu życia, związane z pewnym rodzajem towaru lub usługi, np. ilościowe informacje na temat potencjalnego oddziaływania na środowisko.

Z technicznego punktu widzenia deklaracje środowiskowe III typu są zbiorem danych odzwierciedlających materiało-, energo- i paliwochłonność, oraz poluto- i odpadogenność danego wyrobu w poszczególnych etapach jego cyklu życia. Dane te wyrażone są w kwantyfikowanych informacjach ekologicznych przedstawiających wpływ w/w czynników na różne aspekty środowiska np. efekt cieplarniany, zakwaszenie, zubożenie warstwy ozonowej, eutrofizację, ekotoksyczność. Deklaracje środowiskowe, zgodnie z wytycznymi podanymi w normach PN-EN ISO 14040, mogą być wykorzystane do porównywania wyrobów w danej kategorii produktowej.

Podstawowy zakres danych niezbędnych  do przygotowania deklaracji środowiskowej III typu dotyczy zazwyczaj określenia:

  • zużycia zasobów nieenergetycznych (odnawialnych i nieodnawialnych),
  • zużycia zasobów energetycznych w tym: energii elektrycznej, ciepła, pary technologicznej oraz paliw i innych nośników energii (odnawialnych i nieodnawialnych);
  • ilości powstałych emisji zanieczyszczeń oraz odpadów.

Obliczone na bazie powyższych danych oddziaływanie na środowisko przedstawiane jest na tzw. jednostkę funkcjonalną, która zgodnie z definicją odzwierciedla ilościowy efekt systemu wyrobu, określając jakościowe i ilościowe aspekty funkcji lub usług, jakie zapewnia wyrób poddawany ocenie. W związku z tym odpowiada na pytania: „co?”, „ile?”, „jak dobrze?” oraz „przez jaki czas?”. Jednostką funkcjonalną mogą być jednostki fizyczne np. masa, objętość lub inna wielkość, funkcja odzwierciedlająca analizowany wyrób.

Przygotowane deklaracje środowiskowe III typu podlegają procesowi weryfikacji i przeglądu krytycznego, w celu sprawdzenia czy analiza LCA, będąca podstawą dla ustalenia charakterystyki ekologicznej danego wyrobu, jest zgodna z wymaganiami norm ISO 1404x. Ponadto przegląd taki ma stwierdzić czy metody analizy są merytorycznie poprawne, a wykorzystane dane dobrane odpowiednio do jej określonego celu i zakresu.

W normie ISO 14025: 2006, na potrzeby opracowania i przeglądu zasad dotyczących kategorii produktu, określono procedurę i wymogi dotyczące porównywalności deklaracji środowiskowych III typu. Mogą one również być podstawą  badania śladu środowiskowego produktu[3].

[1] W polskiej wersji językowej norm ISO 14040s stosuje się określenie wyrób, a nie produkt (# 3.1 14040:2009). Zgodnie z PN-EN ISO 14040:2009 i PN-EN ISO 14044:2009, wyrób rozumiany jest jako „każdy towar lub usługa” i stosowany jest konsekwentnie w odniesieniu do różnych zagadnień opisywanych w tych normach np. system wyrobu, współwyrób, wyrób pośredni, strumień wyrobu.

[2] Aspekt środowiskowy definiuje się jako składnik działalności lub produktów organizacji, który wpływa lub może wpływać na środowisko.

[3] 2013/179/UE: Zalecenie Komisji z dnia 9 kwietnia 2013 r. w sprawie stosowania wspólnych metod pomiaru efektywności środowiskowej w cyklu życia produktów i organizacji oraz informowania o niej Tekst mający znaczenie dla EOG