Ekologiczna Ocena Cyklu Życia (LCA – Life Cycle Assessment) jest metodą zarządzania środowiskowego. Należy do niewielu narzędzi umożliwiających identyfikację, kwantyfikację oraz ocenę wpływu na środowisko i wybór opcji dla poprawy jakości środowiska. Jednym z podstawowych założeń LCA jest badanie aspektów środowiskowych i potencjalnego oddziaływania w tzw. całym cyklu życia wyrobu[1]. Zgodnie z wytycznymi norm ISO z grupy 14040 Pojęcie cykl życia, definiowane jest jako „kolejne i powiązane ze sobą etapy systemu wyrobu[2], od pozyskania lub wytworzenia surowca z zasobów naturalnych do ostatecznej likwidacji”. W praktyce oznacza to, że potencjalne oddziaływanie na środowisko mierzone jest w odniesieniu do procesów produkcyjnych ocenianego wyrobu, ale również procesów zachodzących w łańcuchu dostaw oraz etapów poprodukcyjnych, w tym dystrybucji, konsumpcji/eksploatacji i końcowego zagospodarowania odpadów. Wiąże się to z koniecznością pozyskiwania informacji środowiskowych w pełnym łańcuchu dostaw, w tym dotyczących odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów. LCA może być łączona z innymi narzędziami oceny np. szacowaniem ryzyka czy oceną kosztów cyklu życia LCC (Life Cycle Cost).
Zastosowanie LCA
- Możliwość zapobiegania problemom środowiskowym na etapie projektowania, planowania i rozwoju wyrobów.
- Wpieranie procesów podejmowania decyzji w zakresie inwestycji, technologii środowiskowych, zarządzania środowiskowego.
- Doskonalenie wyrobów np. ocena i porównanie rozwiązań technologicznych, ekoprojektowanie.
- Planowanie strategiczne np. identyfikacja środowiskowo słabych punktów w procesach produkcyjnych i cyklach życia wyrobów.
- Określenie celów środowiskowych firmy.
- Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego ISO 14001.
- Znakowanie środowiskowe oraz deklaracje środowiskowe przedsiębiorców.
Możliwe do osiągnięcia rezultaty badań
- Ocena wpływu na środowisko organizacji i wyrobu, w tym śladu środowiskowego, węglowego i wodnego.
- Identyfikacja procesów stwarzających największe zagrożenia środowiskowe.
- Identyfikacja optymalnych, pod względem oddziaływania na środowisko, scenariuszy technologicznych.
- Identyfikacja wyrobów proekologicznych, zarówno przez konsumentów, jak i producentów, w tym dostawców i podwykonawców.
Korzyści z wykorzystania LCA w praktyce
- Kreowanie ekologicznego wizerunku firmy oraz budowanie przewagi konkurencyjnej.
- Optymalizacja procesów produkcyjnych oraz możliwości modernizacji technologii w kierunku mniejszego oddziaływania na środowisko.
- Poprawa jakości środowiska i wdrażanie rozwiązań przyjaznych środowisku.
- Uświadomienie i wskazanie współzależności między działalnością człowieka, a jej konsekwencjami dla środowiska przyrodniczego.
- Dostarczenie informacji na temat wpływu działalności firmy na środowisko.
- Wsparcie procesu podejmowania decyzji mających na celu zminimalizowanie wpływu działalności (np. przemysłowej) na środowisko.
- Prowadzenie działalności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju i gospodarki o obiegu zamkniętym.
Etapy oceny środowiskowej z wykorzystaniem LCA
1.Określenie celu i zakresu
Określenia celu i zakresu badań LCA polega na wskazaniu mierzalnej jednostki przyjętej do badań oraz grupy docelowej, dla której komunikowane będą uzyskane wyniki. Przy ustalaniu zakresu istotne jest zdefiniowanie: systemu wyrobu, granicy systemu wyrobu oraz jednostki funkcjonalnej. System wyrobu to zbiór tzw. wejść materiałowych i energetycznych, jak również wyjść w postaci emisji zanieczyszczeń i odpadów uwzględ
nionych w połączonych procesach jednostkowych, spełniających jedną lub więcej określonych funkcji. Proces jednostkowy to najmniejsza część systemu wyrobu, dla której gromadzone są dane. Jednostka funkcjonalna to podstawowa jednostka miary, dla której przeprowadzane są obliczenia i przedstawiane rezultaty. Może nią być wartość fizyczna np. 1 Mg produktu, 1 MJ energii, 1 m2 powierzchni lub inna wielkość/funkcja odzwierciedlająca analizowany wyrób.
2. Analiza zbioru LCI (Life Cycle Inventory)
Analiza zbioru obejmuje gromadzenie i analizę danych wejściowych (np. zużytych materiałów i energii), jak i wyjściowych (np. powstałe odpady, emisji wprowadzonych do środowiska), które są przyporządkowane do procesów jednostkowych będących w strukturze systemu wyrobu. LCI bazuje na bilansie materiałowym, energetycznym i paliwowym.
3. Ocena wpływu cyklu życia LCIA (Life Cycle Impact Assessment)
LCIA polega na dokonaniu oceny wpływu na środowisko w ramach różnych problemów środowiskowych tzw. kategorii wpływu np. eutrofizacji, zmiany klimatu, zubożenia zasobów. Faza ta łączy wyniki poprzedniego etapu ze wskaźnikami oceny potencjalnego wpływu danego procesu wytwórczego na środowisko.
4. Interpretacja
Celem interpretacji jest analiza wyników uzyskanych w ramach poszczególnych etapów, a także wyjaśnienie ograniczeń przeprowadzonego badania (np. brak lub niska jakość danych) i określenie ich wpływu na końcowe rezultaty.
Standaryzacja LCA
Metoda LCA, jak również zasady postępowania i struktura wykonywanej oceny zostały opisane w normach z serii ISO przez Międzynarodowy Komitet Normalizacyjny:
- PN-EN ISO 14040:2006 – Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Zasady i struktura.
- PN-EN ISO 14044:2006 – Zarządzanie środowiskowe – Ocena cyklu życia – Wymagania i wytyczne.
[1] wyrobem może być każdy towar lub usługa. Badania prowadzone z wykorzystaniem LCA dotyczą również systemu wyrobu tj. całego procesu produkcyjnego wyrobu lub danej fazy jego użytkowania czy utylizacji.
[2] W polskiej wersji językowej norm ISO 14040s stosuje się określenie wyrób, a nie produkt (# 3.1 14040:2009). Zgodnie z PN-EN ISO 14040:2009 i PN-EN ISO 14044:2009, wyrób rozumiany jest jako „każdy towar lub usługa” i stosowany jest konsekwentnie w odniesieniu do różnych zagadnień opisywanych w tych normach np. system wyrobu, współwyrób, wyrób pośredni, strumień wyrobu